نشریه اندیشه های قرآنی
سال هشتم شماره 15 (بهار و زمستان 1400)

از زمان های گذشته تا به امروز اکثریت اندیشمندان و متفکرین علم اخلاق بر این باورند که تعلیم و تربیت از اساسی ترین پایه های یک جامعه و ملت است؛ که باعث پیشرفت در بعدهای مختلف زندگی فردی و اجتماعی می شود. همچنین جامعه و ملت دچار مشکلات فراوانی هستند که هر فرد از آن جامعه به نحوی با آن روبروست که برای رفع تمام این گرفتاری ها و مشکلات، "تربیت"، اساسی ترین کلید برای حل آن می باشد. تحقیق پیش رو به روش کتابخانه ای انجام گرفته است؛ با توجه به بعد تربیتی یکی از پیام آوران الهی برای هدایت بشر از جانب خداوند که حضرت نوح است، نگاهی کوتاه به اهداف و روش های تربیتی این بزرگ مرد الهی داشته تا مورد استفاده مروجان دین الهی قرار گیرد. از جمله اهداف ایشان در بعد تربیتی افراد جامعه می توان توجه به یکتاپرستی، توجه به غفلت های انسان ها، تحقق عدالت، شناخت خالق حقیقی، تقوا اشاره کرد. حضرت نوح برای تحقق بخشیدن و هدایت قوم خود از روش هایی استفاده می کردند که از جمله آنها: انذار و تبشیر، محبت و مهربانی، استمرار، بیداری وجدان افراد و استدلال را می توان نام برد.

از زمان های گذشته تا به امروز اکثریت اندیشمندان و متفکرین علم اخلاق بر این «تربیت سیاسی» به معنای جامعه پذیری سیاسی و تداوم ارزش ها در بین نسل هاست که در خلال آن فرایند انتقال ارزشی از بالا به پایین امکان پذیر می شود. دین اسلام نیز با نگاهی جامع به انسان، برای ساحت های متعدد تربیتی وی به ارایه برنامه پرداخته است. دراین میان، «روش های تربیتی» برای رساندن متولیان و مربیان امر تعلیم و تربیت به اهدافشان، نقش بارزی را ایفا می کنند. این پژوهش به روش توصیفی، تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه ای درصدد استنباط روش های تربیت سیاسی از سخنان حضرت آیت الله خامنه ای (مدظله العالی) و بن مایه های قرآنی و روایی دیدگاه ایشان برآمده است. دیدگاه های ایشان درباره «روش های تربیت سیاسی» متاثر و مستنبط از قرآن کریم است که در مواردی به روایات نیز مستند شده است. در این پژوهش، دوازده روش «تعامل با ادیان»، «عبرت آموزی از تاریخ»، «منطقی بارآوردن»، «علمی بارآوردن»، «موقعیت شناس بارآوردن»، «عملگرا بارآوردن»، «روش اعطای بینش»، «برنامه ریزی جامع برای کارگزاران»، «ارایه برنامه سیاسی»، «روش عدالت باوری و عدالت جویی»، «زبده پروری نیروها» و «دشمن شناسی» به عنوان روش های استنباط شده از سخنان ایشان در ساحت تربیت سیاسی معرفی شده است.

نوشتار حاضر با توجه به روش توصیفی تحلیلی و شیوه کتابخانه ای به بررسی حسن معاشرت از جنبه اخلاقی آن پرداخته می شود. هدف از حسن معاشرت همان اخلاق نکو در زندگی اجتماعی می باشد؛ به بیان دیگر: خوش خلقی به معنای معاشرت نیکو و برخورد نیک با دیگران است. این صفت اوصاف بسیار پسندیده ای اوصاف انبیاء می باشد که باید فرد و جامعه به این اوصاف توجه ویژه ای نماید و یکی از بهترین عوامل پیشرفت برای فرد و جامعه می باشد که چنین رفتاری هم در قرآن و هم در سیره معصومین (علیهم السلام) به آن سفارش شده است. از نظر قرآن کریم اصل و اساس رفتار و تعامل در خانواده و میان زن و مرد معاشرت به معروف آمده است. معاشرت به معنای هم نشینی و نشست و برخاست با دیگران و اختلاط در زندگی با دیگران معنا شده است. حسن معاشرت نیز به معنای خوش رفتاری می باشد. ازآنجا که انسان ها ناگزیر از برقراری ارتباط با یکدیگر هستند، باید متخلق به اخلاقی نیکو بوده تا بتوانند در روابط با دیگران خصوصا خانواده رفتار خوب داشته باشد.

صلوات از تحیتهای موکد قرآن و روایات و از اذکار وحدت بخش مسلمانان است. این امر، اهمیت صلوات و جایگاه رفیع آن را آشکارتر می سازد. صلوات دارای آدابی است و رعایت آن، آثار و برکاتی به همراه دارد . پشتوانه ی دعا و نقطه ی عطفی در اجابت می باشد. این گفتار به روش توصیفی تحلیلی تلاش دارد حکمت صلوات در دعا را با بهره گیری از قراین آیات و روایات به دست آورد. یافته های پژوهش چنین است: توام شدن شان الهی و امر پروردگار در صلوات بر پیامبر بیانگر اهمیت آن است؛ صلوات خداوند بر پیامبر، با درود الهی بر دیگران تفاوت دارد. صلوات بر پیامبر و اهل بیت ایشان، عاملی برای تجلی بیشتر کمالات ایشان در بهره گیری امت از ایشان است بنابراین حکمت صلوات امت بر پیامبر و اهل بیت (علیهم السلام)، دریافت فیض افزون تر از آن ذوات نورانی می باشد. توجه به حقیقت صلوات در ادعیه ماثوره نشان می دهد که این ذکر شریف، پشتوانه ی دعا می باشد و با نظر به ضرورت دعا و صلوات و ولایت پذیری معصومین (علیهم السلام)  نتیجه می شود که تنها با توجه به ولایت و نماد آن یعنی صلوات، مسیر ارتباطی بین خداوند و بنده، به صورت سالم و پایدار خواهد بود.

موضوع معاد از منظر آیات از اهمیت بسیاری برخوردار است که تا جای بیش از یک پنجم آیات قرآن به آن اختصاص داده شده است. یکی از بهترین راه های که در کاهش ارتکاب جرم و گناه تاثیر به سزای دارد، آن معاد باوری است. ایمان به معاد می تواند ارتکاب جرم و معصیت در فرد و جامعه را کاهش دهد؛ لذا بررسی ابعاد معاد اندیشی از دیدگاه قرآن در پیشگیری از جرم گناه آثار سازنده ای در سرنوشت انسان در دنیا و آخرت دارد که از نتیجه بررسی ها این مطلب به دست می آید که معاد باوری سازندگی انسان و اصلاح نگرش انسان را نسبت به امور دنیوی و اخروی تغییر می دهد و از آثار دنیوی اعتقاد به معاد، ایمان کامل، انگیزه عمل صالح، اخلاص در عمل و ترک محرمات را به دنبال دارد؛ پس سوال اصلی که به دنیال پاسخ آن هستیم این است که ایمان به معاد چه تاثیری در پیشگیری از گناه دارد.

همزیستی مسالمت آمیز به ویژه در جوامعی که تنوع فرهنگی و مذهبی وجود دارد، یکی از ضرورت های اولیه برای حفظ وحدت، انسجام و امنیت و همچنین پیشگیری از تفرقه و نفوذ دشمنان به حساب می آید. در این تحقیق با رویکرد توصیفی تحلیلی، آموزه های اسلامی از منابع کتابخانه ای گرد آوری شدند تا با تبیین اهمیت و جایگاه همزیستی در قرآن و سیره پیشوایان دینی، همچون سیره پیامبر (صلی الله علیه و آله) بعد از فتح مکه و همچنین مدارای اهل بیت (علیهم السلام) بعنوان مصادیق متعددی از همزیستی را ذکر نماییم. بر اساس یافته ها، همزیستی بر مبنای فطرت استوار گشته و اصولی همچون کرامت ذاتی انسانها، حلم، سخاوت، شجاعت، عدل و آزادگی حقیقی همه انسانها را دارا می باشد. برای دستیابی به همزیستی در آموزه های اسلامی روش های متعددی ارایه شده است: از جمله: حسن ظن، توجه به اصول مشترک انسانی و اسلامی همانند توجید، نبوت و معاد، گفتگوی مسالمت آمیز، احسان و نیکی به یکدیگر، تعاون و همکاری در امور اجتماعی و در نهایت اتحاد در برای دشمنان را می توان نام برد.

در طول تاریخ بشریت مشکلات فراوانی، دامن گیر جوامع انسانی بوده است. در عصر حاضر نیز این مشکلات به شکل های مختلف بروز نموده ، و زندگی شخصی و اجتماعی انسان را تهدید می کند. یکی از مشکلات جدی که درگذشته تا به امروز بشریت با آن مواجه بوده، انحراف جنسی می باشد. در عصر حاضر نیز از سوی دشمنان اسلام برای جوامع اسلامی حالتی جنگی و تهاجمی ایجاد کرده و در پی فاسد کردن جوانان جامعه اسلامی هستند و به ویژه در زمینه غریزه جنسی انواع انحرافات جنسی را از طریق رسانه ها به ذهن جوانان ما تزریق نموده اند.  قرآن و روایات که تبیین کننده معارف اسلامی می باشد، در خصوص این موضوع به لحاظ مبانی و محتوایی از غنای بالایی برخوردار است و نقش کلیدی در تعدیل و کنترل غریزه جنسی و از بین بردن فشارهای روانی جنسی و تامین بهداشت جنسی افراد و جامعه دارد. علاوه بر اسلام، علوم امروزی راهکارها و سفارش هایی در زمینه تعدیل و کنترل غریزه جنسی دارد که تامین کننده بهداشت و سلامت جنسی فردی و اجتماعی می باشد.

در تحقیق پیش رو تلاش شده با اتکا به روش تحلیلی به بررسی شاخصه های اخلاقی معلم شایسته از نگاه قران با محوریت تفسیر المیزان وفی الظلال القرآن پرداخته شده است. از آن جای که بحث تعلیم و تربیت در آموزه های دینی و اسلامی بسیار اهمیت داده شده و به سرانجام رساندن این مهم بر دوش اولیاء و پیامبران و در زمان فعلی بر دوش معلمان جامعه اسلامی نهاده شده، به این نتیجه در دست می یابیم که معلمان هر جامعه حرکت و جهت آن جامعه را تعیین می کند؛ زیرا کودکان وجوانان را از اول تحت آموزش قرار می دهند. حال اگر معلمان خود فرهیخته و شایسته نباشد نمی تواند نسل کودک و نوجوان را که بهترین سنین برای آموزش وپرورش، سنین کودکی می باشد تاثیرگذار باشد. نقشی که در ذهن کودک می ماند تا آخر عمر با وی همراه است؛ لذا در این بررسی به شاخصه ها وشایستگی یک معلم از منظر آیات قرآنی و دینی اشاره نموده ایم وآنچه را که یک مربی باید داشته باشد را متذکر شده ایم واز دو تفسیر بزرگ «المیزان وفی الظلال القرآن» استفاده شده تا شاید گوشه ای از این ویژگی های شایسته، راه گشایی باشد برای تعلیم وتربیت افراد جامعه.